Shpallen datat e turneut në Kosovë për shfaqjen “Nën hijen e një peme u ula dhe qava”

Premiera: 17 tetor, 20:00, Teatri i Qytetit - Gjilan

Shfaqjet vijuese: 18 tetor, 20:00, Teatri i Qytetit - Gjilan

22, 23 & 24 tetor, 20:00, Teatri ODA, Prishtinë

29 tetor, 19:00, Teatri i qytetit "Bekim Fehmiu", Prizren

Performuar në shqip, anglisht dhe zulu

***

Një projekt teatror i krijuar nga artiste/ë nga Evropa dhe Afrika që eksploron proceset e pajtimit dhe natyrën e së vërtetës dhe faljes

Në vitin 1990, me luftën në horizont, një grup ish-të burgosurish politikë, studentë dhe intelektualë nga Kosova nisën lëvizjen historike për pajtimin e gjaqeve. Deri në atë kohë, qindra familje në Kosovë ndodheshin në cikle armiqësie dhe gjakmarrjeje. Cikli i hakmarrjes kishte marrë formën e një rrethi vicioz, ku armiqësitë trashëgoheshin brez pas brezi dhe numri i vrasjeve mes dy palëve arrinte nganjëherë deri në tridhjetë. Ajo që nisi si një lëvizje e vogël pajtimi, u shndërrua shpejt në një forum kombëtar publik, ku nëna, baballarë dhe anëtarë familjesh ngjiteshin në skenë përpara një audience dhe falnin gjakun e të dashurve të tyre familjes së vrasësit. U mbajtën shumë “seanca” publike dhe qindra familje u pajtuan gjatë këtij procesi. Në total, u zgjidhën 1,275 gjakmarrje dhe konflikte. Mbi gjysmë milioni njerëz morën pjesë në seancën e fundit publike të pajtimit.

Në anën tjetër të globit, në vitin 1995 qeveria e Afrikës së Jugut inicioi Komisionin e së Vërtetës dhe Pajtimit, me qëllim shërimin e vendit dhe pajtimin e popullit, duke krijuar një hapësirë për t’u përballur me të vërtetën e krimeve të kryera gjatë aparteidit. Viktimat dhe kryerësit e krimeve vendoseshin përballë njëri-tjetrit, në një “gjyq” ku të vërteta të tmerrshme nga periudhat e dhunës, shtypjes dhe persekutimit bëheshin publike.

Këto dy ngjarje të mëdha shoqërore dhe historike, shumë të ndryshme por në shumë mënyra edhe të ngjashme, kanë në thelb faljen – si gurthemel i shërimit dhe kohezionit shoqëror, emancipimit dhe pajtimit.

Përmes arkivave dhe dëshmive të reja, një grup artistesh/ësh nga Evropa dhe Afrika reflektojnë mbi mësimet që Fushata e Pajtimit të Gjakmarrjeve e vitit 1990 në Kosovë dhe Komisioni i së Vërtetës dhe Pajtimit i vitit 1995 në Afrikën e Jugut na ofrojnë sot – mësime që mund të na shërbejnë në një botë të zhytur sërish në dhunë e konflikt. Nëse 30 vite më parë besohej se e vërteta mund të na çlironte, çfarë na çliron në epokën e sotme të post-së-vërtetës? Kur falim, a falim pa kushte?

Pas premierës botërore në Kosovë, në Teatrin e qytetit të Gjilanit, shfaqja “Nën hijen e një peme u ula dhe qava” do të prezantohet në “Kosovo/North Macedonia Theatre Showcase”, që mbahet nga 28 tetori deri më 1 nëntor, si pjesë e turneut ballkanik. Në prill 2026 ajo do të niset në një turne evropian, në qershor 2026 në Afrikën e Jugut, dhe në mars 2027 do të shfaqet në New York.

“Procesi i krijimit të shfaqjes ‘Nën hijen e një peme u ula dhe qava’ ka qenë një shkëmbim i vërtetë midis zërave të Afrikës së Jugut dhe Evropës. Ai ka bashkuar tre aktorë dhe një kompozitor nga Afrika e Jugut me homologët e tyre ballkanas, duke mundësuar një shkëmbim historish, ritmesh dhe përvojash të jetuara që kërkojnë dëgjim dhe mirëkuptim. Nëpërmjet këtij dialogu midis dy kulturash, kjo vepër dinamike gjen rezonancën e saj më të thellë.”
— Greg Homann, Drejtor artistik i Market Theater Foundation, Afrikë e Jugut

“Kjo shfaqje është një përpjekje ambicioze për të shqyrtuar në mënyrë retrospektive dy procese dhe iniciativa historike, pothuajse epike në natyrë, që kanë ndodhur në dy anët e globit: njëra në Kosovë dhe tjetra në Afrikën e Jugut. Por përtej kësaj, ne kemi qenë të interesuar të gjurmojmë historitë thellësisht intime të njerëzve të përfshirë në këto procese dhe dinamikën e tyre personale. Besojmë se aty qëndron përgjigjja e pyetjeve që na interesojnë: pse dhe në çfarë kushte falin njerëzit? Ky proces, duke punuar me këto histori dhe me origjinën e tyre në kontekstet komplekse të dy shoqërive – Kosovës dhe Afrikës së Jugut – nga njëra anë na ka transformuar në një proces të të mësuarit për ne, ndërsa nga ana tjetër ka rritur përgjegjësinë tonë artistike për të punuar dhe për ta trajtuar me kujdes materialin me të cilin angazhohemi. Duke analizuar pse dhe si falin njerëzit, ne gjithashtu shtrojmë për diskutim pyetjen më të madhe: në çfarë rrethanash është i mundur pajtimi, midis njerëzve dhe kombeve." — Jeton Neziraj, autor i dramave dhe themelues i Qendrës Multimedia, Kosovë

***

Stafi artistik dhe teknik:

Autor: Jeton Neziraj (Kosovë) | Regjisore: Blerta Neziraj (Kosovë) | Dramaturg: Greg Homann (Afrikë e Jugut)  | Aktore/ë: Ema Andrea, Gontse Ntshegang, Ilire Vinca, Kensiwe Tshabalala, Arben Bajraktaraj, Les Made | Kompozitore: Bongile Gorata Lecoge-Zulu | Skenograf: Theun Mosk | Ruimtetijd | Koreograf: Jochen Roller |Kostumograf: Blagoj Micevski | Video: Besim Ugzmajli | Dizajner i dritave: Vincent Longuemare | Asistent regjisor: Gezim Hasani | Drejtore Arti: Aurela Kadriu | Bashkë-skenograf: Rients Dijkstra | Drejtor teknik: Bekim Korça |PR: Natasha Tripney | Këshilltare/ë artistike/ë: Agron Demi, Julia Wissert, Tom Mustroph, Catherine Kennedy, Riza Krasniqi | Mbështetje zhvillimore: Sven Skoric | Dritat: Mursel Bekteshi |Audio: Bujar Bekteshi | Koordinatore: Flaka Rrustemi | Garderobiere: Arbresha Caka

Bashkëprodhuar nga:

Qendra Multimedia – Prishtinë, The Market Theatre – Johanesburg, São Luiz Teatro Municipal – Lisbonë, Teatro Della Pergola – Firence, Theater Dortmund – Dortmund, Black Box teater – Osllo, Mittelfest – Cividale del Friuli,  Théâtre de la Ville – Paris. Në bashkëpunim me: Teatrin e Qytetit – Gjilan, Ruimtetijd  – Amsterdam, La MaMa  – New York, Sens Interdits Festival – Lyon.